กระจับ

ชื่อวิทยาศาสตร์ Trapa bicornis
ชื่อวงศ์ TRAPACEAE
ชื่ออื่นๆ เขาควาย มะแงง ม่าแงง พายับ

กระจับเป็นพืชน้ำล้มลุกที่มีอายุอยู่ได้นานหลายปี มีลำต้นเป็นกอลอยน้ำ คล้ายต้นบัว มีใบใต้น้ำเป็นเส้นยาวคล้ายราก ส่วนใบที่โผล่เหนือน้ำมีรูปทรงสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ขอบใบเป็นหยักแบบฟันเลื่อย ผิวใบเรียบ ด้านบนใบมีสีเขียวเป็นมัน ส่วนด้านล่างใบเป็นสีแดง ก้านใบยาวมีสีแดง ตรงกลางก้านใบจะป่องออก ออกดอกบริเวณโคนก้านใบเป็นดอกเดี่ยวๆ สีขาว มีกลีบดอกจำนวน 4 กลีบ บานอยู่เหนือระดับน้ำ เมื่อจะกลายเป็นผลก็จะจมลงใต้น้ำ ผลกระจับมีขนาดใหญ่ เปลือกหนา แข็ง มีสีดำ รูปร่างของผลมีเขาลักษณะโค้งงอคล้ายเขาควาย เนื้อภายในมีสีขาว สามารถนำมาต้มใช้รับประทานได้

การขยายพันธุ์
สามารถทำได้โดยการแยกหน่อ การเพาะเมล็ด

กระจับเป็นพืชน้ำอีกชนิดหนึ่งที่เกษตรกรนิยมปลูกกันเป็นอาชีพ ใช้เงินลงทุนต่ำ เมื่อปลูกไปได้ประมาณ 4-6 เดือน ก็สามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตไปขายได้แล้ว แต่การที่จะได้ผลตอบแทนอย่างคุ้มค่า เกษตรกรจำเป็นต้องให้ความดูแลเอาใจใส่เป็นพิเศษ

สำหรับเกษตรกรที่ต้องการจะปลูกกระจับ ควรลดสารเคมีที่ใช้กำจัดศัตรูพืช และต้องมีการใช้ปุ๋ยอย่างถูกวิธี เพื่อไม่ให้สารพิษไหลไปปนเปื้อนกับแหล่งน้ำ

การปลูกกระจับ ส่วนใหญ่จะใช้พื้นที่นาที่มีความลุ่มต่ำมาก ซึ่งต้องสามารถขังน้ำให้สูงในระดับประมาณ 50-80 ซม.ได้ เพื่อให้ได้ผลผลิตอย่างรวดเร็วควรใช้การปลูกด้วยวิธีการปักดำหน่อ โดยปักให้มีระยะห่างระหว่างต้นประมาณ 3-4 เมตร เมื่อเวลาผ่านไปประมาณ 1 สัปดาห์ ก็ให้หว่านด้วยปุ๋ยยูเรียในอัตราไร่ละ 3 กก. เพื่อเป็นการบำรุงและเร่งการเจริญเติบโต หากใส่ปุ๋ยมากเกินไปลำต้นมักมีความอวบน้ำ ทำให้เกิดโรคและมีแมลงเข้าทำลายได้ง่าย และในระยะเวลา 2 เดือนต่อมาให้ใส่ปุ๋ยเคมีสูตร 8-24-24 ในอัตรา 2 กก./ไร่ เพื่อเร่งการติดฝัก โดยให้ปุ๋ยซ้ำอีกในทุกๆ 15 วัน เมื่อต้นกระจับมีอายุได้ประมาณ 3-4 เดือน ฝักจะเริ่มแก่จนสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตได้ เมื่อทยอยเก็บผลผลิตไปจนครบ 6 เดือนจะได้ผลผลิตเฉลี่ยไร่ละประมาณ 1 ตัน ซึ่งถือว่าคุ้มค่ามาก

ศัตรูพืช
หอยเชอรี่ เป็นศัตรูสำคัญในการปลูกกระจับ เนื่องจากจะชอบกัดกินใบจนเกิดความเสียหายเป็นอย่างมาก ควรป้องกันและกำจัดโดยไม่ใช้สารเคมี โดยนำใบมะละกอ หรือเถาขี้กา มาวางริมแปลงปลูก 1 คืน เพื่อล่อให้หอยเชอรี่ขึ้นมา จากนั้นจึงค่อยเก็บไปทำลาย ให้ทำเช่นนี้ในทุกๆ 3 วัน และควรป้องกันไม่ให้ไข่หอยเชอรี่เข้ามาในแปลงนาได้ ด้วยการใช้ตาข่ายมากั้นทางน้ำไว้ หากให้การดูแลเอาใจใส่ไม่ดีพอ ทั้งในเรื่องการใส่ปุ๋ย การกำจัดศัตรูพืช รวมทั้งด้านอื่นๆ ก็จะส่งผลให้ได้ผลผลิตลดลงไปด้วย

การใช้ประโยชน์จากกระจับเขาควาย
-นำมาต้มกินเป็นอาหารว่าง หรือปรุงเป็นอาหารคาวหวานต่างๆ
-มีสรรพคุณเป็นยาบำรุงของผู้ป่วย และคนทุกเพศทุกวัย ช่วยฟื้นฟูลำไส้หลังจากอาการท้องเสีย แก้อาการอ่อนเพลีย ดับพิษร้อน แก้ร้อนในกระหายน้ำ ช่วยบำรุงทารกในครรภ์และบำรุงน้ำนมของหญิงมีครรภ์ ช่วยทำให้กระบวนการเสริมสร้างเนื้อเยื่อต่างๆ มีความสมบูรณ์